Η πανδημία λόγω Covid-19 έχει αλλάξει τον τρόπο που εργαζόμαστε, διασκεδάζουμε, ψωνίζουμε, ακόμα και τον τρόπο που κοινωνικοποιούμαστε. Έθεσε πλαίσια αυτοπροστασίας και αυτοπεριορισμού, έκανε viral και mainstream τον όρο social distancing και μας ‘’ανάγκασε’’ να αναπτύξουμε (ή να μάθουμε) τα τεχνολογικά skills μας, έστω και αν αυτό σημαίνει ένα απλό Zoom meeting για δουλειά ή μια σύνδεση Skype για να δούμε τους συγγενείς μας.
Ωστόσο, το παράδειγμα των επικείμενων Αμερικανικών εκλογών μας κάνει να προβληματιστούμε για το μέλλον και τον τρόπο διεξαγωγής των προεκλογικών στρατηγικών. Σύμφωνα με το time.com, ‘’ η πανδημία COVID-19 άλλαξε τα πάντα - από τον τρόπο διεξαγωγής της εκστρατείας έως τον τρόπο ψηφοφορίας και τις αξίες μας. Έχει ακυρώσει συνέδρια, έχει υποβιβάζει τις εκδηλώσεις για συγκέντρωση χρημάτων και έχει προωθήσει την εκστρατεία στον ψηφιακό χώρο. Ανάγκασε πολλά κράτη να αλλάξουν γρήγορα τον τρόπο που οι άνθρωποι υποβάλλουν την ψήφο τους, με απρόβλεπτα και δυνητικά καταστροφικά αποτελέσματα. Οι οξείες κρίσεις έχουν επαναπροσδιορίσει την προσοχή του έθνους, φέρνοντας στο προσκήνιο ζητήματα όπως η δημόσια υγεία και η οικονομική και φυλετική ανισότητα και ωθώντας το κοινό να επανεξετάσει τα χαρακτηριστικά που θέλει στους ηγέτες του.’’( https://time.com/5876599/election-2020-coronavirus/ )
Η ελληνική προεκλογική πρακτική όμως; Καμπάνιες χωρίς δια ζώσης συναντήσεις, πολιτικά γραφεία που, αναγκαστικά, θα λειτουργούν με περιορισμένα ραντεβού και κατόπιν συνεννόησης, καμιά επίσκεψη σε σπίτια ή καταστήματα ψηφοφόρων, κομματικές εκδηλώσεις από απόσταση και μέσω διαδικτύου. Σαφώς στην Ελλάδα οι εκλογές είναι τρία χρόνια μακριά, ωστόσο είναι πια ξεκάθαρο πως η καθημερινότητα μας έχει αλλάξει άρδην. Το πολυαναμενόμενο εμβόλιο ή κάποιο anti-Covid 19 φάρμακο θα αποτελέσει την καλύτερη δυνατή εξέλιξη για την πορεία της πανδημίας αλλά τα ‘’μαθήματα’’ που μας αφήνει αυτή η πανδημία (τόσο σε εθνικό όσο και σε Ευρωπαϊκό ή και διεθνές επίπεδο) δεν είναι αμελητέα. Η νέα πραγματικότητα μας ωθεί στην ψηφιακή προσέγγιση της εργασίας, της στρατηγικής, του marketing, και σίγουρα και της πολιτικής καμπάνιας.
Ακόμα και αν σε τρία χρόνια δεν βιώνουμε πλέον τις συνέπειες ή τα απόνερα της πανδημίας στην Ελλάδα, είναι σίγουρο πως η προεκλογική εκστρατεία ενός υποψηφίου ή ενός κόμματος δεν θα είναι πια η ίδια.
Η ελληνική προεκλογική εκστρατεία κάθε κόμματος μέχρι πρότινος βασιζόταν κυρίως σε δύο βασικούς προωθητικούς πυλώνες, τις μεγάλες συγκεντρώσεις και τα τηλεοπτικά σποτς. Κατά πόδας ακολουθούσε η προσωπική επαφή κάθε υποψήφιου ή κάθε αρχηγού κόμματος με το εκλογικό σώμα ή την λεγόμενη κομματική βάση, η ενεργοποίηση των κομματικών φίλων και στο τέλος επιστρατεύονταν το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα πατροπαράδοτα sms. Η συγκεκριμένη πυραμίδα πλέον αλλάζει φορά και δεν φταίει μόνο ο Covid-19. Η είσοδος των Millenials ως εν δυνάμει ψηφοφόρων, η ραγδαία (και ίσως απότομη) ενασχόληση με τα social media και η αναγκαστική/απαραίτητη/υποχρεωτική στροφή στις ψηφιακές υπηρεσίες δημιουργούν το κλίμα της αντίστοιχης ψηφιακής προεκλογικής εκστρατείας ως μονόδρομος.
Μαζικές προεκλογικές συγκεντρώσεις
Είναι πλέον κατανοητό πως οι ευρείες και μαζικές προεκλογικές συγκεντρώσεις που αποτελούσαν το main event μιας προεκλογικής καμπάνιας είναι φαινόμενο του παρελθόντος. Το κλειδί στην επιτυχία μιας καμπάνιας είναι πια η ευελιξία και η περιεκτικότητα. Ο σύγχρονος ψηφοφόρος (θα πρέπει να) ενημερώνεται για το πρόγραμμα δράσης κάθε κόμματος μέσω μιας ολοκληρωμένης παρουσίασης ή report (σε online εκδοχή, αναρτημένη στο site του κόμματος ή του υποψηφίου και πάντα Updated) και σίγουρα δεν (πρέπει να) περιμένει μια προεκλογική συγκέντρωση για να πληροφορηθεί τα πλάνα του κόμματος. Σαφώς, οι προεκλογικές συγκεντρώσεις δεν μπορούν να πάψουν (με δεδομένο πως η πανδημία θα είναι παρελθόν) αλλά πλέον θα πάρουν τη μορφή connectivity event, μια ακόμα ευκαιρία για τον αρχηγό ή τον υποψήφιο να συνομιλήσει με τους εν δυνάμει ψηφοφόρους του, να αναθερμάνει τις σχέσεις με τους υπάρχοντες ψηφοφόρους και να περάσει το στίγμα της πολιτικής του θεώρησης. Οι συγκεντρώσεις αυτές γίνονται μικρότερες σε αριθμό, πιο ευέλικτες στο location και δεν σταματούν πλέον τον κανονικό ρυθμό ζωής της πόλης.
Τηλεοπτικά spots
Ο Robert Kennedy είχε δηλώσει πως η τηλεόραση μπορεί και συνδέει την Αγγλία με την Ιαπωνία, κάνοντας πια τις αποστάσεις να μοιάζουν μηδενικές. Δεν αναφερόταν μόνο στις χιλιομετρικές αποστάσεις αλλά και σε εκείνες της κουλτούρας, της ενημέρωσης, των πολιτικών και κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων, της διασκέδασης και πολλών άλλων κατηγοριών που ίσως να μην τις λογαριάζουμε όταν ανοίγουμε την τηλεόραση αλλά υπάρχουν.
Η δύναμη και ο αντίκτυπος ωστόσο της τηλεόρασης έχουν χάσει κάτι από την αίγλη τους. Η υπερπληθώρα άλλων μέσων ενημέρωσης, διασκέδασης και συνδεσιμότητας έχουν καταστήσει την τηλεόραση ως ένα μέσο που αγαπάμε να μισούμε, το θέλουμε αλλά το σνομπάρουμε, το ξέρουμε αλλά το μαθαίνουμε κάθε μέρα. Τα τηλεοπτικά spots του παρελθόντος ήταν ένας ισχυρότατος βραχίονας μετακίνησης ψηφοφόρων από αναποφάσιστους σε dedicated και τούμπαλιν, ήταν ένα μέσο προώθησης του κόμματος/υποψήφιου σε ανθρώπους που δεν θα μπορούσαν να φτάσουν και ήταν ένα εργαλείο άμεσο, με δυναμική και αντίκτυπο. Η σημερινή και μελλοντική πραγματικότητα έχει αλλάξει. Η πολιτική διαφήμιση οφείλει να μπει στα μονοπάτια της ψηφιακής εποχής, να ακολουθήσει τα βήματα της εποχής αυτής ή να περάσει στη λήθη. Τηλεοπτικά spots με χρονική διάρκεια πάνω από 30-40 δεύτερα δεν μπορούν να κρατήσουν το ενδιαφέρον ενός τηλεθεατή που έχει συνηθίσει να δέχεται καταιγισμό πληροφοριών και το attention span ενός μέσου χρήστη Internet και social media για την πληροφορία που του εμφανίζεται σε μια οθόνη, είναι πλέον στα 1-3 δευτερόλεπτα.
Ταυτόχρονα, η κινδυνολογία και η αρνητική εκφορά λόγου (‘’δεν, μην, όχι, ίσως, καθόλου, ποτέ’’ κλπ.) δεν είναι πια επιλογή. Καθένας από εμάς κατακλυζόμαστε από αρνητική πληροφόρηση και αυτό που περιμένουμε από μια καμπάνια προεκλογική ή από μια οποιαδήποτε καμπάνια ενημέρωσης/προώθησης είναι το θετικό μήνυμα, η βελτίωση, η θετική αλλαγή, η εξέλιξη. Κανείς δεν υποστηρίζει την απόκρυψη της πραγματικότητας, όσο σκληρή και αν είναι. Τονίζουμε όμως πως η κάθε εκλογική διαδικασία εμπεριέχει την έννοια των βελτιωτικών ενεργειών ώστε η πραγματικότητα να γίνει ευκολότερη για όλους. Μια τηλεοπτική καμπάνια δεν σπρώχνει κάτω από το χαλί τα κακώς κείμενα αλλά υπερθεματίζει στην έννοια της προόδου.
Social media
Κάθε χρόνο (περίπου από το 2017 και μετά), δημοσιεύεται η έρευνα για το τι συμβαίνει Online κάθε 60 δευτερόλεπτα. Το έτος 2020 σηματοδοτεί την συνεχιζόμενη άνοδος των κοινωνικών μέσων. Κάθε χρόνο όλο και περισσότεροι χρήστες εγγράφονται και χρησιμοποιούν ενεργά πλατφόρμες κοινωνικών μέσων. Η πλέον πρόσφατη είσοδος στην αρένα της κοινωνικής πλατφόρμας είναι το Tik Tok, με περίπου 800 εκατομμύρια χρήστες (90% ενεργοποιούνται σε μηνιαία βάση).
Η παρακάτω εικόνα είναι η πλέον χαρακτηριστική.
Η μεγαλύτερη κοινωνική πλατφόρμα εξακολουθεί να είναι το Facebook με περίπου 1,3 δισεκατομμύρια ενεργούς μηνιαίους χρήστες. Ακολουθεί το Instagram, με το 80% των χρηστών του Instagram είναι εκτός ΗΠΑ. Οι περισσότεροι χρήστες Instagram είναι μεταξύ 18-29 ετών. Έξι στους δέκα ενήλικες στο διαδίκτυο έχουν λογαριασμούς Instagram. Στο YouTube, σχεδόν 5 δισεκατομμύρια βίντεο παρακολουθούνται κάθε μέρα. Το YouTube προσελκύει περισσότερους από 30 εκατομμύρια επισκέπτες ανά ημέρα και κατά μέσο όρο, 8 στους 10, 18-49 ετών παρακολουθούν το YouTube.
Η πανδημία και το Lockdown που ακολούθησε γιγάντωσε τα social media. Έγιναν αγωγός επικοινωνίας με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, μέσο εργασίας και διασκέδασης, μας ενημέρωσαν και μας ενδυνάμωσαν, έγιναν η καθημερινότητα μας. Ως μια τεχνολογία σχετικά σύγχρονη και συνεχώς εξελισσόμενη, δεν μπορούμε ακόμα να ζυγίσουμε αντικειμενικά τα υπέρ και τα κατά της. Φροντίζουμε όμως να ωφελούμαστε από τα social media, να κρατάμε τα θετικά στοιχεία τους και να φιλτράρουμε τα κακώς κείμενα.
Η προεκλογική καμπάνια μέσω social media είναι μια νέα συνθήκη και ως τέτοια μπορεί να τεθεί στα πλαίσια της σωστής και ενδεδειγμένης χρήσης, της δημιουργικότητας και της δυναμικής που δίνουν. Τακτικές όπως η δημιουργία (και σωστή διαχείριση) μιας σελίδας ή ενός προφίλ το οποίο θα βασίζεται στον ορθό και θετικό πολιτικό λόγο, στον πολιτικό πολιτισμό τόσο σε ψηφιακό όσο και σε actual επίπεδο, της διαρκούς ενημέρωσης καθώς και της συνδεσιμότητας με τους followers είναι ενδεδειγμένες και σύγχρονες. Ο κίνδυνος της υπερπληροφόρησης (spamming) ή της έλλειψης πληροφόρησης λειτουργούν όπως και στην δια ζώσης επαφή με τον ψηφοφόρο. Κανείς δεν θέλει να λάβει 200 φυλλάδια υποψηφίων αλλά και κανείς δεν θέλει να θέσει μια ερώτηση σε υποψήφιο και λάβει σιωπή ως απάντηση. Αυτό που οφείλουμε να κατανοήσουμε στην χρήση των social media είναι πως η προσέγγιση τους έχει 3 εναλλακτικά σενάρια :
1. Παρουσιάζουμε στα social media μια ωραιοποιημένη εκδοχή της πραγματικότητας
2. Παρουσιάζουμε στα social media μια ψευδή εκδοχή της πραγματικότητας
3. Παρουσιάζουμε στα social media την πραγματικότητα
Είναι λάθος να βασίσουμε την δημιουργία μιας εκλογικής καμπάνιας στα social media στα 2 πρώτα σενάρια. Μόνο το τρίτο θα μας φέρει σε ουσιαστική επαφή με τους ψηφοφόρους μας, θα μας αναδείξει ως υπολογίσιμη πολιτική δύναμη και θα υποστηρίξει την αληθινή έννοια της πολιτικής, την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Το επίσης θετικό σημείο των social media είναι η δυνατότητα συνδυασμού όλων των προαναφερθέντων τεχνικών και ανάδειξης τους μέσω των social media.
Τα social media είναι εικόνα. Ως εικόνα, απαιτούν συνεκτικό και συμπαγές περιεχόμενο, προσωπικότητα, αμεσότητα και θετική προσέγγιση, επικοινωνία τόσο σε λεκτικό όσο και μη λεκτικό επίπεδο (γλώσσα του σώματος, σιωπές, παύσεις στον λόγο κλπ.), ενεργή ακρόαση στα λεγόμενα των λοιπών συμμετεχόντων/followers/αντιπάλων και ενσυναίσθηση.
Οι εκλογικές τακτικές που χρησιμοποιούν οι υποψήφιοι και τα κομματικά επιτελεία, όπως άμεση αλληλογραφία, ραδιοφωνική διαφήμιση, τηλεόραση - όλα αυτά θα παραμείνουν ακριβώς τα ίδια. Το κομμάτι που αλλάζει είναι η άμεση πολιτική προσέγγιση, η επαφή. Οι υποψήφιοι θα πρέπει να είναι πραγματικά δημιουργικοί για το πώς κάνουν επαφή με ανθρώπους. Και εκεί είναι πλέον το κλειδί για την νίκη ή την ήττα, τόσο στο marketing όσο και στην πολιτική.