Η εκπαιδευτική διεργασία είναι μία πολυδιάστατη διαδικασία, δυναμική καθώς δεν περιορίζεται στο στενό πλαίσιο κανόνων και εντολών «εκ των άνω» όπως συμβαίνει στη τυπική εκπαίδευση αλλά είναι κυρίως ανθρωποκεντρική. Οι εκπαιδευόμενοι αποφασίζουν να παρακολουθήσουν ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα αποσκοπώντας στο να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες τους. Συνήθως αυτές δημιουργούνται όταν συμβαίνουν αλλαγές στην προσωπική τους ζωή ή στο περιβάλλον τους (κοινωνικό, εργασιακό), οπότε η εκπαίδευση αποτελεί μία λύση στα καινούρια για αυτούς δεδομένα.
Οι εκπαιδευτικές ανάγκες συσχετίζονται με τη συνεχόμενη προσπάθεια των ανθρώπων να βελτιωθούν τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο, αποσκοπώντας στην εξέλιξη της προσωπικότητας τους και παράλληλα στην ενεργό συμμετοχή τους στις διάφορες διαστάσεις της κοινωνικής ζωής. Άμεσα συνδεδεμένες με τους στόχους του προγράμματος, εκφράζονται ως προς το επίπεδο των γνώσεων (κατανόηση εννοιών), των δεξιοτήτων (τεχνογνωσία για την εκτέλεση εργασιών) και των στάσεων (σύνολο αξιών και αντιλήψεων) που αποκτούν οι άνθρωποι με την εκπαίδευση.
Σύμφωνα με τον Βεργίδη «οι εκπαιδευτικές ανάγκες μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες:
(α) σε ανάγκες συνειδητές και ρητές, όπου ο εκπαιδευόμενος έχει πλήρη επίγνωση του ποιες είναι αυτές και μπορεί να τις διατυπώσει στην περίπτωση που ερωτηθεί
(β) σε ανάγκες συνειδητές και μη ρητές, οι οποίες είναι εις γνώση του εκπαιδευομένου αλλά δεν μπορεί να τις διατυπώσει ή να τις αποκαλύψει για διάφορους λόγους
(γ) σε ανάγκες λανθάνουσες, όπου ο ίδιος ο εκπαιδευόμενος δεν γνωρίζει ότι υπάρχουν, εξαιτίας της ασαφούς εικόνας που έχει για το κοινωνικοοικονομικό του περιβάλλον» (Βεργίδης Δ., 2003, σελ. 109).
Για τον προσδιορισμό των αναγκών ενός εκπαιδευτικού προγράμματος οι παράμετροι που θα πρέπει να διερευνηθούν αφορούν το πλαίσιο αναφοράς και τον πληθυσμό – στόχο. Όποια και εάν είναι τα κίνητρα που οδηγούν τον εν δυνάμει εκπαιδευόμενο στη μάθηση θα πρέπει να έχουν γίνει αντιληπτά και κατανοητά και να έχουν ενσωματωθεί στο σχεδιασμό του προγράμματος για να είναι αυτό αποτελεσματικό. Ένας ενήλικας εκπαιδευόμενος σπάνια παραμένει σε ένα πρόγραμμα, εάν δεν είναι υποχρεωμένος, στην περίπτωση που αυτό δεν καλύπτει τις ανάγκες του. Επειδή όμως όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα υπάρχουν ανάγκες τις οποίες και ο ίδιος δεν έχει αντιληφθεί θα πρέπει να μπορεί να καλυφθεί ένα ευρύτερο πεδίο αναγκών οι οποίες αν και δεν προϋπήρχαν μπορεί να αναδυθούν κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης.
Η υποκίνηση για τη μάθηση είναι μία σημαντική παράμετρος, η οποία χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις ανάμεσα σε μία τρέχουσα κατάσταση με ιδέες ή κοινωνικές καταστάσεις. Άλλωστε η ανάγκη για εκπαίδευση προκύπτει ως αποτέλεσμα της διατάραξης της εσωτερικής ισορροπίας από την εκάστοτε αλλαγή που συμβαίνει είτε σε προσωπικό είτε σε επαγγελματικό επίπεδο για τον ενήλικα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βεργίδης Δ., 2003, Σχεδιασμός προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες στο Βεργίδης Δ. (επιμ.) Εκπαίδευση Ενηλίκων: συμβολή στην εξειδίκευση στελεχών και εκπαιδευτών, σελ. 95 – 122, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα